Ochrona wierzyciela Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w kontekście odpowiedzialności członka zarządu tej Spółki (art. 299 kodeksu spółek handlowych - dalej k.s.h.)

Art. 299 k.s.h. § 1. Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

§ 2. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

§ 3. Przepisy § 1 i § 2 nie naruszają przepisów ustanawiających dalej idącą odpowiedzialność członków zarządu.

Przytoczony wyżej artykuł k.s.h. ma charakter bezwzględnie obowiązujący (nie można go wyłączyć porozumieniem wspólników)[1] zakłada osobistą odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki, wobec jej wierzycieli, ta odpowiedzialność będzie następstwem bezskuteczności egzekucji względem Spółki i wprowadza wyjątek od zasady, że za zobowiązania osoby prawnej odpowiada ta osoba prawna całym swoim majątkiem.

Często w obrocie możemy spotkać się ze Spółkami z o.o., których wspólnicy są jednocześnie w zarządzie Spółki jako jej Prezesi lub Wiceprezesi, dla takich osób ograniczona odpowiedzialność, która jest cechą Spółki z o.o. może się okazać tylko i wyłącznie iluzoryczna. W przypadku, gdy Spółka okaże się niewypłacalna, a członkowie zarządu nie uwolnią się na podstawie §2 od odpowiedzialności, to de facto oni będą odpowiadali za dług Spółki. Jeśli więc prowadzimy biznes z dużą odpowiedzialnością, w którym ciężko o przewidywalność zakładanie Spółki z o.o. i sprawowanie w tej Spółce funkcji w zarządzie świadczy częstokroć o niezrozumieniu istoty Spółki z o.o. i może spowodować negatywne konsekwencje pomimo założenia jak z samej nazwy mogłoby się wydawać Spółki, która zapewnia ograniczoną odpowiedzialność. W wielu przypadkach wspólnicy zakładają Sp. z o.o. z uwagi na dopuszczalne korzystne rozwiązania w ZUSie, nie wnikając w ogóle w istotę tej Spółki i w sposób w jaki funkcjonuje ona na rynku, częstokroć prowadzi to do błędów, które kończą się niekorzystnie dla przedsiębiorców.

Art. 299§1 k.s.h wprowadza subsydiarną, nieograniczoną odpowiedzialność osobistą całym swoim majątkiem członków zarządu za zobowiązania Spółki i jest to odpowiedzialność za cudzy dług – osoby prawnej – Spółki z o.o., która ma na celu zabezpieczenie interesów wierzycieli Spółki na wypadek jej niewypłacalności. W doktrynie zarysował się spór co do charakteru tej odpowiedzialności część wskazywała, że ma ona charakter odszkodowawczy, część że gwarancyjny, jeszcze inni, że mieszany – odszkodowawczo-gwarancyjny. Biorąc pod uwagę cel wprowadzenia tego artykułu do kodeksu jakim niewątpliwie była szersza ochrona wierzycieli Spółki uważam, że  jest to odpowiedzialność o charakterze gwarancyjnym, która ma zwiększyć możliwości wierzyciela w przypadku dochodzenia wierzytelności, członkowie zarządu odpowiadają bowiem za wszelkie wierzytelności spółki, z wyjątkiem podatkowych, których nie udało się zaspokoić z jej majątku.

Jacy członkowie Zarządu nie będą odpowiadać na podstawie art. 299 k.s.h.?

a)      Po pierwsze Ci, którzy pełnili funkcję jeszcze przed powstaniem wierzytelności i w chwili jej powstania nie byli już w Zarządzie Spółki,

b)     Po drugie powołani do Zarządu już po wytoczeniu powództwa przez wierzyciela.[2]

Przy czym co istotne członkowie zarządu za zobowiązania Spółki wynikające z umowy najmu zawartej w czasie, gdy byli członkami zarządu, odpowiadają także w zakresie zobowiązania do zapłaty czynszu za czas po ich rezygnacji z funkcji członka Zarządu.[3]

Decydujące znaczenie ma powierzenie funkcji – powołanie, wpis do rejestru ma charakter deklaratoryjny[4], dlatego jeśli powołano Jana Nowaka do zarządu 05 maja 2017 roku, a wierzytelność powstała 10 maja 2017 roku to choć Jan Nowak pojawił się w KRS dopiero 20 czerwca 2017 roku to i tak będzie on subsydiarnie co prawda, ale odpowiadał za ten dług.

Analogicznie do członków zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. będą odpowiadać likwidatorzy Spółki w razie otwarcia likwidacji.

Co warte podkreślenia sprawowanie funkcji członka zarządu w Spółce jest niezależne od trwania stosunku pracy na stanowisku np. prezesa jej zarządu, tzn. że ustanie stosunku pracy nie będzie równoznaczne z zakończeniem sprawowania funkcji w Zarządzie Spółki, a co za tym idzie nie zwolni z odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h.[5]

Jeśli mamy wierzytelność przeciwko Spółce z o.o. i spółka ta okazała się niewypłacalna to co zrobić, aby skorzystać z możliwości jakie daje art. 299 k.s.h.?

Z uwagi na subsydiarny charakter odpowiedzialności, najpierw musimy uzyskać tytuł egzekucyjny przeciwko Spółce, następnie egzekucja ta musi okazać się bezskuteczna[6] (nie ma jednak znaczenia czy my czy inny wierzyciel przeprowadziliśmy bezskuteczną egzekucję przeciwko Spółce) stwierdzenie bezskuteczności to np. postanowienie o umorzeniu egzekucji z powodu jej bezskuteczności, ale można też na inne sposoby np. w postępowaniu o wyjawienie majątku spółki, lub też dowodząc, że jedynym majątkiem Spółki jest nieruchomość, obciążona powyżej swojej wartości przez wierzytelności korzystające z pierwszeństwa zaspokojenia. Po spełnieniu tych dwóch warunków możemy skorzystać z art. 299 k.s.h.

Co dla Wierzycieli na tym etapie istotne – odsetek należnych od spółki nie można utożsamiać z odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia przez pozwanego członka zarządu, nie wstępuje on bowiem w sytuację prawną dotychczasowego dłużnika, lecz odpowiada w zakresie szkody poniesionej przez wierzyciela, mamy więc tutaj do czynienie z dwiema różnymi podstawami do naliczania różnych odsetek.[7]

Członek zarządu Spółki na podstawie §2 art. 299 k.s.h. ma trzy możliwości obrony przed odpowiedzialnością:

1.      wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe,

2.      niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy,

3.      pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody

Nie wyłącza odpowiedzialności członka zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. ustanowienie w spółce pełnomocnika.

Ad.1. Członek zarządu nie musi osobiście zgłaszać wniosku, aby uwolnić się od odpowiedzialności, może powołać się na to, że inny z członków zarządu zgłosił taki wniosek, a nawet na fakt, iż wierzyciel zgłosił tenże wniosek[8] w terminie, przy czym co istotne nie wystarczy samo wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości (lub otwarcie postępowania układowego) konieczne jest także dokonanie wszelkich czynności procesowych niezbędnych do kontynuowania tego postępowania.[9]

Termin do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 21 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego) liczymy od dnia w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości i jest to termin trzydziestu dni, został on wydłużony z dwóch tygodni do trzydziestu dni w celu urzeczywistnienia obowiązku dłużnika w postaci złożenia wniosku. Poprzedni termin dwóch tygodni był zdecydowanie za krótki w związku z czym w praktyce w ogóle nie zdarzały się wnioski złożone w terminie.

Kiedy Spółka będzie niewypłacalna czyli kiedy wystąpi podstawa do ogłoszenia upadłości?

Art. 11. 1. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

 1a. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.

2. Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Ad.2. Członek zarządu może powołać się na brak winy jeśli pozbawiono go możliwości zapoznania się ze stanem majątkowym Spółki.[10]

Fakt przebywania członka zarządu (w pewnym okresie) na zwolnieniu lekarskim nie zwalnia go zdaniem Sądu Najwyższego z odpowiedzialności za zobowiązania Spółki, skoro stała się ona niewypłacalna w czasie, w którym należało podjąć odpowiednie działania zaradcze, służące ochronie wierzycieli Spółki.[11]

Ad.3. Szkoda wierzyciela zawsze gdy z okoliczności wynika, że w razie wszczęcia w odpowiednim terminie postępowania upadłościowego, wierzyciel byłby w lepszej sytuacji. Ciężar dowodu, że wierzyciel nie poniósł szkody, albo, że poniesiona szkoda jest niższa niż wartość niewyegzekwowanej wierzytelności, spoczywa na pozwanym członku zarządu.[12]

Przy czym co istotne zgodnie z wyrokiem SN -  członek zarządu nie może kwestionować istnienia zobowiązania, ani jego wysokości, odpowiada on za czyn własny w postaci doprowadzenia spółki do stanu niemożności wyegzekwowania jej zobowiązań stwierdzonych w wydanych przeciwko niej tytułach wykonawczych, a nie za same te zobowiązania[13].

Na zakończenie omówienia okoliczności zwalniających członka zarządu z odpowiedzialności warto dodać, że to na członkach Zarządu spoczywa ciężar dowodu istnienia okoliczności zwalniających.

Nieco inaczej przedstawia się odpowiedzialność członków zarządu za zaległości podatkowe Spółki – uregulowano ją w art. 116 ordynacji podatkowej

Art. 116 ordynacji podatkowej:

§ 1. Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

1) nie wykazał, że:

a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2016 r. poz. 1574, 1579, 1948 i 2260) albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, albo

b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;

2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

§ 1a. Jeżeli obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał i istniał wyłącznie w czasie, gdy prowadzona była egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, uznaje się, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez winy członka zarządu, o którym mowa w § 1.

§ 2. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 nadpłata lub zwrot podatku podlegające zwrotowi bez wezwania organu podatkowego oraz art. 52a zwrot wynagrodzenia płatników lub inkasentów pobranego nienależnie powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.

§ 2a. Za zobowiązania podatkowe powstałe na podstawie odrębnych przepisów po likwidacji spółki, za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał po likwidacji spółki, oraz zaległości wymienione w art. 52 nadpłata lub zwrot podatku podlegające zwrotowi bez wezwania organu podatkowego oraz art. 52a zwrot wynagrodzenia płatników lub inkasentów pobranego nienależnie powstałe po likwidacji spółki, odpowiadają osoby pełniące obowiązki członka zarządu w momencie likwidacji spółki. Przepis art. 115 odpowiedzialność wspólnika i komplementariusza za zaległości podatkowe spółki § 4 stosuje się odpowiednio.

§ 3. W przypadku gdy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji lub spółka akcyjna w organizacji nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio.

§ 4. Przepisy § 1–3 stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.

Ponadto zgodnie z treścią art. 107§1 ordynacji  - za zaległości podatkowe członkowie zarządu odpowiadają solidarnie nie tylko między sobą, ale i ze spółką, a co za tym idzie mają roszczenie regresowe do Spółki jako podatnika.

Przesłankami są tu istnienie zaległości podatkowej i bezskuteczność egzekucji z majtku spółki.

Zaległość podatkowe Spółki – to niezapłacony w terminie podatek, aby członek zarządu odpowiadał termin zaległość musi powstać w chwili pełnienia przez niego funkcji w Zarządzie.

Nie występuje tu okoliczność zwalniająca w postaci braku szkody fiskusa.

Podsumowując temat z całą pewnością nie został wyczerpany, orzecznictwo dotyczące art. 299 k.s.h. jest bardzo szerokie i zawiera wiele ciekawych i wartych poznania wątków, w związku z czym planujemy zorganizować szkolenie dotyczące z jednej strony odpowiedzialności członków zarządu Spółki z o.o., z drugiej zaś ochrony wierzyciela Spółki z o.o. w razie pytań lub chęci uczestnictwa w takowym szkoleniu proszę o maila na adres: w.wilamowski@spolkomaniak.pl

---

[1] Wyrok Sądu Najwyższego z 15 maja 2014 roku, II CSK 446/13

[2] Członek zarządu Spółki odpowiada, na podstawie art. 299§1 k.s.h. za jej zobowiązania istniejące w czasie sprawowania przez niego tej funkcji – wyrok Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2011 roku, II CSK 571/10; ponadto warto spojrzeć na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2011 roku, V CSK 347/10

[3] Wyrok Sądu Najwyższego z 11 lutego 2010 roku, I CSK 269/09

[4] Wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2011 roku, V CSK 188/10 i wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2010 roku, V CSK 172/10

[5] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2010 roku, III CSK 46/10

[6] Bezskuteczność egzekucji to taki stan faktyczny, w którym istnieją niezaspokojone zobowiązania dłużnika, a których nie można wyegzekwować ze względu na brak majątku spółki, z którego wierzyciel mógłby zaspokoić należną wierzytelność – wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 25 listopada 2015 roku, V Acz 1182/15

[7] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13 stycznia 2016 roku, V ACa 456/13

[8] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2010 roku, III CSK 118/09

[9] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2011 roku, I CSK 574/10

[10] Wyrok Sądu Najwyższego z 6 maja 2010 roku, II CSK 661/08

[11] Postanowienie Sądu Najwyższego  z 7 listopada 2014 roku, IV CZ 79/14

[12] Wyrok Sądu Najwyższego z 16 listopada 2011 roku, V CSK 515/10

[13] Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna, z 23 lipca 2015 roku, I CSK 580/14