Czy Przedsiębiorca będący w związku małżeńskim powinien mieć rozdzielność majątkową

Jedni zawierają ją jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego, drudzy decyzję o rozdzielności majątkowej postrzegają za początek końca małżeństwa. Jakie są plusy, a jakie minusy umowy majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność majątkową?

Zacznijmy może od tego, że regulacja umownych ustrojów majątkowych została zawarta w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym w rozdziale II, w art. od 47 do 54.

Zgodnie z treścią art. 47 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

Podstawowym ustrojem majątkowym małżonków po zawarciu związku małżeńskiego jest preferowany przez ustawodawcę ustrój wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej.

W ustroju wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej mamy do czynienia z trzema majątkami:

a)     majątkiem osobistym żony,

b)     majątkiem osobistym męża,

c)      majątkiem wspólnym małżonków.

Do majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą przede wszystkim rzeczy i prawa uzyskane przed zawarciem związku małżeńskiego.

W skład majątku wspólnego wchodzi zaś wszystko to, co zostało nabyte już w trakcie trwania małżeństwa. W trakcie trwania wspólności majątkowej majątek wspólny jest niepodzielny. Oznacza to, że żaden z małżonków nie może samodzielnie rozporządzać częścią majątku wspólnego ani nawet się do tego zobowiązać.

Jeśli nupturienci nie chcą, aby w ich małżeństwie obowiązywał ustrój wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej, mogą jeszcze przed ślubem zawrzeć umowę majątkową małżeńską, która wprowadzi w związku małżeńskim inny ustrój majątkowy, niż ten preferowany przez ustawodawcę.

Niedopuszczalne jest zawarcie umowy majątkowej ze skutkiem wstecznym, wywiera ona jedynie skutek na przyszłość.

Niegdyś, w czasie obowiązywania dekretu z 29 maja 1946 roku – Prawo małżeńskie i majątkowej, takim ustrojem podstawowym była rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.

Co ważne, ustrój majątkowy może zmienić się również z mocy prawa, np. w przypadku orzeczenia separacji, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub w przypadku pozbawienia jednego z małżonków zdolności do czynności prawnych czy też jej ograniczenia. Prowadzi to bowiem do powstania ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej (art. 53 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Co istotne, w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka, nie trzeba zatem w tym celu wprowadzać innego ustroju majątkowego w małżeństwie, przesądził o tym Sąd Najwyższy uchwałą w składzie 7 sędziów z dnia 10 kwietnia 1991 roku, III CZP 76/90.

Kiedy warto pomyśleć nad wprowadzeniem ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej?

Klasycznym przykładem jest sytuacja, w której jedno z małżonków prowadzi działalność gospodarczą lub np. jest członkiem Zarządu Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, drugie zaś ma stałe zatrudnienie. W takiej sytuacji ryzyko gospodarcze prowadzenia firmy ciąży tylko na małżonku, który faktycznie prowadzi przedsiębiorstwo, w przypadku członka Zarządu - może on ponosić odpowiedzialność w przypadku niewypłacalności Spółki , jeśli w porę nie zgłosi wniosku o jej upadłość.

Aby zabezpieczyć w takich sytuacjach rodzinny majątek, małżonkowie coraz częściej decydują się na wprowadzenie ustroju rozdzielności majątkowej, który oddziela ich majątki, a co za tym idzie pozwala uchronić majątek małżonka nie prowadzącego działalności gospodarczej lub nie wchodzącego w skład organu zarządzającego Spółki od ewentualnych strat z tym związanych.

W chwili wprowadzenia ustroju majątkowego - rozdzielności majątkowej, mamy do czynienia z dwoma majątkami:

a)     majątkiem żony,

b)     majątkiem męża.

Nie ma już podziału na majątek wspólny i majątki osobiste. Każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem intercyzy, jak i majątek nabyty później.

Jakie rodzi to konsekwencje w kwestii odpowiedzialności za zobowiązania?

W przypadku ustroju wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej zastosowanie ma art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, iż:

§ 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 składniki majątku osobistego pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 składniki majątku osobistego pkt 9.

W przypadku wprowadzenia rozdzielności majątkowej i skutecznego powiadomienia o niej kontrahenta przed zaciągnięciem zobowiązania każde z małżonków odpowiada wyłącznie za zaciągnięte przez siebie zobowiązania swoim majątkiem. Zaciągnięte przez jednego z małżonków zobowiązania nie mają wpływu na majątek drugiego z małżonków. Nie ma już majątku wspólnego.

Należy przy tym pamiętać, że samo zawarcie umowy majątkowej wprowadzającej ustrój rozdzielności majątkowej nie wystarczy, żeby w razie powstania zadłużenia móc się na nią skutecznie powoływać wobec wierzycieli.

Skuteczne powołanie się przez małżonka wobec innych osób na intercyzę wymaga spełnienia dwóch warunków:

a)     zobowiązanie powstało w wyniku zawarcia umowy (dokonania czynności prawnej) już po zawarciu umowy majątkowej wprowadzającej rozdzielność majątkową,

b)     kontrahent wiedział (zostały powiadomiony) najpóźniej w chwili, gdy zobowiązanie powstało o zawarciu przez drugą stronę umowy majątkowej wprowadzającej rozdzielność majątkową,

Istotne jest, że powyższe warunki muszą być spełnione łącznie. Jeśli nie są spełnione, to intercyza nie będzie skuteczna wobec wierzycieli. Nie będzie można się na nią skutecznie powołać. 

Z powyższego wynika obowiązek informacyjny po stronie osoby, która wprowadziła do swojego małżeństwa ustrój rozdzielności majątkowej. Przy czym, w razie sporu to na tej osobie będzie ciążyć obowiązek udowodnienia, że wierzyciel wiedział o intercyzie. Należy więc zadbać o to, żeby informacja została przekazana w sposób jasny, klarowny i łatwy do udowodnienia. np. w formie pisemnej jako odrębny paragraf w umowie.

Jeśli chodzi o kwestię ujawniania ustroju majątkowego w rejestrach to:

a)     osoby prowadzące działalność gospodarczą podlegającą wpisowi do CEiDG, powinny ujawnić w ewidencji przedsiębiorców zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej.

b)     osoby wpisywane do KRS powinny ujawnić w rejestrze zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej

Przy czym z uwagi na treść art. 15 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, który stanowi, iż:

1. Od dnia ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nikt nie może zasłaniać się nieznajomością ogłoszonych wpisów. Jednak w odniesieniu do czynności dokonanych przed upływem szesnastego dnia od dnia ogłoszenia podmiot wpisany do Rejestru nie może powoływać się na wpis wobec osoby trzeciej, jeżeli ta udowodni, że nie mogła wiedzieć o treści wpisu.

2. W przypadku rozbieżności między wpisem do Rejestru a ogłoszeniem w Monitorze Sądowym i Gospodarczym obowiązuje wpis w Rejestrze. Jednak osoba trzecia może powoływać się na treść ogłoszenia, chyba że podmiot wpisany do Rejestru udowodni, że osoba trzecia wiedziała o treści wpisu.

3. Osoba trzecia może się powoływać na dokumenty i dane, w odniesieniu do których nie dopełniono jeszcze obowiązku ogłoszenia, jeżeli niezamieszczenie ogłoszenia nie pozbawia jej skutków prawnych.

Charakter wpisu do rejestru KRS, jest silniejszy i samo wpisanie do tego rejestru informacji o zawartej umowie majątkowej powoduje, że strona tej umowy może skutecznie powoływać się na nią w relacjach z kontrahentami podmiotu wpisanego do KRS.

W przypadku wpisu w rejestrze CEIDG zalecane jest dodatkowe informowanie kontrahenta o zawartej umowie majątkowej.

Na koniec warto jeszcze podkreślić, że umowa majątkowa może być w każdej chwili zmieniona lub rozwiązana w czasie trwania małżeństwa. W przypadku jej rozwiązania w trakcie małżeństwa powstaje między stronami ustrój wspólności ustawowej, co jednoznacznie wynika z treści art. 47 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.